d) Ekonomik Alanda Yapılan İnkılâplar
d–1) Ekonomik alanda yapılan en büyük devrim 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması ile kapitülasyonların kaldırılmasıdır. Çünkü kapitülasyonların kaldırılması ile yerli üreticimiz ve yerli tüccarımız yabancı mallarıyla rekabet edecek duruma gelebilmiştir.
Bu tarihe kadar Türk Tüccar ve üreticiden %12 vergi alınırken yabanca tüccar ve üreticiden %5 vergi alınıyordu. Bu durumda yabancı tüccar ve üretici malını daha ucuza satabiliyor ve piyasayı elinde tutabiliyordu.
d–2) İzmir İktisat Kongresi (18 Şubat 1923)
Bu kongreye işçi, çiftçi, tüccar ve sanayicilerden oluşan 1135 temsilci katılmıştır. Kongreye Atatürk başkanlık etmiştir. Kongrede Misak-ı İktisadi yani Ekonomi andı kararları alındı. Ekonomik gelişmenin milli bağımsızlık ilkesi içinde sağlanması kararlaştırıldı. Kısacası buradan çıkan karar “Milli Ekonomi” kararıdır. Buna göre;
- Yabancıların kurdukları şirketlerden kaçınılmalıdır.
- Sanayi teşvik edilmeli ve milli bankalar kurulmalıdır.
- Demiryolu inşaatına ağırlık verilmelidir.
- Hammaddesi yurtiçinde olan sanayi dalları kurulmalıdır.
- El tezgâhlarından büyük işletmelere geçilmelidir.
- İşçilere Sendikal haklar tanınmalıdır.
- Amele yerine işçi kelimesi kullanılmalıdır.
- Özel girişimlere kredi sağlayacak bir banka kurulmalıdır.
- Toprak reformu yapılmalıdır.
KPSS 2006-I
I- Devletçilik ilkesinin uygulanması
II. İzmir iktisat kongresinin toplanması
III. M.C ye üye olunması
Sermaye ve yeterli kadroların olmamasının sonucu yukarıdakilerden hangisidir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I-II
E) II-III
Cevap: A
d–3) Tarım alanında gelişmeler
- 17 Şubat 1925’te köylünün ödediği Aşar Vergisi kaldırıldı. Böylece köylü rahat bir nefes aldı. Hâlbuki aşar vergisi bütçenin %40’ı idi. Aşar yerine bütçenin %15’ini oluşturan Arazi vergisi getirildi.
- Köylüye kredi vermesi için Ziraat Bankasının Sermaye ve şube sayısı arttırıldı.
- Tarım uzmanı yetiştirmek amacıyla Yüksek Ziraat Enstitüleri kuruldu.
- 1925’te Reji İdaresi (Tütün Tekeli) yabancılardan satın alınmıştır.
- Köylünün ucuz kredi, makine, tohum ve benzeri ihtiyaçlarını karşılamak için Tarım Kredi Kooperatifleri kuruldu (1929).
- Devlet Üretme Çiftlikleri kuruldu. (Ankara Gazi Orman Çiftliği, Silifke, Tarsus ve Dörtyol Devlet Çiftlikleri)
- 1929’da Toprak Reformu yapılarak topraksız köylüye toprak dağıtılmaya çalışıldı. Ancak Toprak Reformu yasası uygulanamadı.
KPSS 2006-I
I.Türk Parasını Kıymetini Koruma Kanunu
II. Aşar’ın Kaldırılması
III. Ziraat Bankasından kredi verilmesi
Hangileri tarım kesimini desteklemek ve üretimi arttırmak için alınan tedbirlerdendir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I-II
E) II-III
Cevap: E
d–4) Ticaret Alanında Gelişmeler
- 1924’te sanayici ve özel girişimcilere kredi sağlamak amacıyla Türkiye İş Bankası kuruldu.
- 1925’te Ticaret ve Sanayi odaları kuruldu.
- 1926’da Kabotaj Kanunu ile Türk karasularında yolcu ve yük taşıma hakkı sadece Türk denizcilerine verildi. Bu, kapitülasyonların kaldırılmasını tamamlayan bir gelişmedir.
- 1930’da Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu çıkarıldı. 1970’e kadar yürürlükte kaldı.
- 1930’da Merkez Bankası kurularak para işleri de belli bir düzene oturtuldu.
***ÖNEMLİ NOT: Cumhuriyet döneminde ekonomi alanında yabancı hâkimiyeti en çok ticaret alanında hissedilmiştir. Çünkü Osmanlıdan bu yana kapitülasyonlar sebebiyle Ermeni, Rum ve Yahudiler ticareti tamamen kendi ellerine almışlardı. Türk tüccarlar Cumhuriyet’le güçlenmeye başladılar.
d–5) Sanayi Alanındaki Gelişmeler
- 1924’te Sanayi Bankası kuruldu.
- 1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarılarak Sanayi kuracak kişilere devletçe vergi muafiyeti, ucuz arazi ve nakliye indirimleri sağlandı. Ancak bu kanun da özel girişimcilerin fabrika açmasını sağlayamadı. Çünkü bu tarihte ülkemizde sermaye, teknoloji ve bilgi eksikliği vardı.
- Sanayiciye kredi vermek amacıyla Sanayi ve Meadin Bankası kuruldu (1926)
- 1929’da yerli sanayiyi korumak için gümrük vergileri yükseltildi.
- 1929’daki Dünya Ekonomik Bunalımı Türkiye’yi de olumsuz etkiledi. Çünkü sanayileşmiş birçok devlete hammadde satıyorduk. Ekonomik bunalım bizim de hammadde ihracatımızı azalttı.
- 1927’deki Teşvik-i Sanayi kanunu bekleneni vermedi. Sadece Uşak’ta bir Şeker Fabrikası ve ufak çapta bir dokuma fabrikası kuruldu. Bunun üzerine 1933’te I. Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlandı ve 1934’te planlı kalkınma çerçevesinde Sümerbank, Paşabahçe Cam, Beykoz Deri, İzmit Kâğıt Sanayi ve Karabük Demir Çelik İşletmeleri (1939), Malatya, Kayseri ve Bursa’da Merinos Fabrikaları, Gemlik’te Suni İpek Fabrikası ve Nazilli’de Basma Fabrikası açıldı.
Uygulanan I. Beş Yıllık Kalkınma Planının olumlu sonuçlar doğurması üzerine 1939’da II. Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlandı. Fakat II. Dünya Savaşından dolayı uygulanamadı.
- Ülkemizdeki maden yataklarının araştırılması için MTA (Maden Tetkik Arama) Enstitüsü kuruldu (1935).
- Bulunan yeraltı madenlerini işlemek amacıyla da 1935’te Etibank kuruldu.
KPSS 2006 I
I. Yabancı şirket demiryollarının devletleştirilmesi
II. Türk kara sularında gemi işletme hakkının yalnız Türkiye’ye verilmesi
III. Kooperatifleşmenin yurt çapında yaygınlaştırılması
Yukarıdakilerden Hangilerinde ulusallaştırma amacı vardır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I-II
E) II- III
Cevap: D
KPSS 2006-I
Batılı devletlerle ticaretin kolaylaşmasında
I. Arşın ve endaze yerine metrenin kullanılması
II. Hafta tatilinin cumadan pazara alınması
III. Herkesin resmi bir soyadının olması
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I-II
E) II-III
Cevap: D
