OSMANLI DEVLETİ’NİN DAĞILMA VE ÇÖKÜŞ DÖNEMİ ISLAHATLARI

OSMANLI DEVLETİ’NİN DAĞILMA VE ÇÖKÜŞ DÖNEMİ ISLAHATLARI (XIX. YÜZYIL)

II. MAHMUT ISLAHATLARI YÖNETİM ALANI
Sened-i İttifak (1808)
II. Mahmut, tahta çıkmadan önce genç bir şehza-deyken devlet çok zor bir durumdaydı. Bir yandan içerde yeniçeri isyanı, diğer yandan Rus Savaşı ile mücadele halindeydi. Böyle bir durumda Şehzade Mahmut, Balkanlarda bulunan Rusçuk Ayanı Alem-dar Mustafa Paşa’dan yardım istemiştir. Alemdar, İstanbul’a gelerek isyanı bastırmış ve II. Mahmut’un padişah olmasına katkıda bulunmuştur. Padişah II. Mahmut da Ayanları yeniçeri isyanlarına karşı koz olarak kullanmak amacıyla onların varlığını resmen tanıyan Sened-i İttifak Sözleşmesi’ni imzalamak durumunda kalmıştır.
BİLGİ NOTU :
Bu gelişme Osmanlı Devleti’nde ilk kez bir padi-şahın yetkilerinin kısıtlanması anlamına gelmiş, bu nedenle Osmanlı tarihinin ilk demokratik-leşme faaliyeti olarak görülmüştür.

YORUM :
Osmanlı Devleti’nin Ayanların (yerel güçlerin) gücüne ihtiyaç duyması, devletin merkezi otori-tesinin zayıfladığı anlamına gelmektedir

 Bütün vatandaşlara din ve mezhep özgürlüğü tanımıştır.
 Divan Teşkilatı kaldırılmıştır. Yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kurmuştur.
YORUM :
Amaç, padişahın devlet yönetimindeki etkisini ar-tırmak ve merkezi otoriteyi güçlendirmektir

 Divan; aynı zamanda yüksek mahkeme görevini üstlendiği için kaldırılmasıyla doğacak açığı ka-patmak için Meclis-i Valayı Ahkam-ı Adliye’yi kurmuştur.
 Dirlik sisteminin bozulması nedeniyle devlet görevlilerinin ücretlerini düzenli alamadıklarını görmüş ve dirlik sistemini kaldırmıştır.
 Memurlara maaş bağlanmıştır.
 Müsadere uygulamasına (memurların öldüğünde ya da görevden alındığında mallarına ve gelirle-rine devletin el koyması) son verildi. Böylelikle özel mülkiyet hakkı gelişti.
YORUM:
Bu ıslahat ile devlet adamlarının devlete olan güveni ve bağlılığını artırmak amaçlanmıştır.

 Taşrada güvenliğin sağlanması için Redif Birlik-lerini kurmuştur. (Daha sonra Polis Teşkilatına dönüştürüldü)
 Askeri ve ekonomik amaçlı ilk nüfus sayımı yapıldı.
 İlleri doğrudan merkeze bağladı.
 İlk posta teşkilatını kurdu.
 İllere muhtarlar atadı.
 İlk resmi gazete olan Takvim-i Vekayi çıkarıldı.

YORUM :
Genellikle birçok kaynakta gazete, kültür alanın-da ıslahatlar içinde yer almaktadır. Ancak bura-daki resmi gazete olması ve devlet kararlarının kamusal alanda duyurulması maksatlı olduğu i-çin merkeziyetçi devlet yapısını güçlendirmek amaçlanmıştır. Dolayısıyla idari alanda verilme-lidir.

 Karantina örgütü (Bulaşıcı hastalığı olanların tedavisi) oluşturulmuştur.

YORUM :
Karantina örgütünün yönetim alanında yer alma-sının nedeni; devletin sosyal devlet özelliğine kanıt olmasıdır.

 Devlet memurlarına fes, pantolon ve ceket giyme zorunluluğu getirildi.
 Devlet dairelerine resmini astırdı.

UYARI :
ll. Mahmud, Eyaletlerin yönetimini kontrol etmek amacıyla ilk yurtiçi seyahati düzenleyen padi-şahtır.

Askeri Alan
 Alemdar Mustafa Paşa tarafından Nizam-ı Cedit Ordusu yerine Sekban-ı Cedit adıyla bir ordu kuruldu.
 Ancak bu ordu kısa süre sonra dağıtılmış, yerine Eşkinci Ocağı kurulmuş, bu orduda Yeniçeri İs-yanı sonucu dağılmıştır.
 Sonunda ordudaki bozulmanın temelinin Yeniçe-ri Ocağı’nın bozulması olduğu halk ve ulema sı-nıfı tarafından kabul edilmiş ve yeniçerilerden u-lema ve halk desteği çekilmiştir. Ayanların da desteğini alan II. Mahmut 1826’da Vak’ayi Hayri-ye (Hayırlı Olay) adı verilen gelişme ile Yeniçeri Ocağı’nı kaldırabilmiştir.

YORUM
Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması sonucu;
– Yeniliklerin önü açılmış
– Merkezi otorite güçlendirilmiştir.
Yeniçeri Ocağı’nın yerine “Asakir-i Mansure-i Muhammediye” (Muhammed’in Yardımcı Askerleri) adıyla yeni bir ordu kurulmuştur.

UYARI
Osmanlı Devleti’nde Ulema Sınıfı adı verilen sı-nıf İlmiye olarak da bilinen alimlerden oluşan sı-nıftır. Üyeleri arasına kazasker, şeyhülislam, müftüler, kadılar ve müderrisler vardır. Şeyhülis-lam ve müftülerin din adamı olmasına rağmen a-lim (ilim erbabı) sayılmasının nedeni Osmanlı’da bilim ve eğitimin temelinin dine dayanmasıdır.

Eğitim ve Kültür Alanı
Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemi itibariyle temel eğitim kurumları, dini ilimler yanında pozitif bilimlerin de okutulduğu medreseler olmuştur. Okulların ilköğ-retim düzeyinde olanlarına sıbyan ya da mahalle mektebi adı verilmişti. Özellikle XlX. yüzyıl itibariyle Avrupa tarzı ortaöğretim seviyesinde rüşdiyeler, lise seviyesinde sultani ve idadi adı verilen askeri ve sivil liseler kurulmuştur.
Yükseköğretim (üniversite) ayarında medreselere ise Fatih Sultan Mehmet tarafından açılan Sahn-ı

Seman ve Kanuni Sultan Süleyman tarafından açı-lan Süleymaniye Medreseleri örnek olarak gösterile-bilir. Bunun dışında saraya memur yetiştirmek a-maçlı Fatih Sultan Mehmet zamanında İstanbul’da açılan Enderun, mesleki eğitim veren Loncalar diğer eğitim kurumlarıdır.
 İlk kez Avrupa tarzında eğitim kurumları açıldı.
YORUM
Halkın tepkisinden çekinildiği için medreseler kapatılmamış bu durum da eğitimde ikiliklerin artmasına neden olmuştur.
 İlk kez Avrupa’ya öğrenci gönderilmiştir.
YORUM
Avrupa’ya gönderilen bu öğrenciler orada Meşru-tiyet rejimini tanımış ve sonraki yıllarda Jön Türkler (Genç Osmanlılar) olarak Osmanlı Dev-leti’nde demokratikleşme çalışmalarının öncüsü olmuşlardır.
 İlk yabancı dil okulu açılmıştır.
 Saraya memur yetiştiren Enderun mektebi kaldı-rılmış yerine Mekteb-i Maarif-i Adliye kurulmuş-tur.
 İlk öğretim zorunlu hale getirilmiştir.
Ekonomi Alanı
 Yerli malı kullanımı teşvik edilmiştir.
 Yalova’da kumaş fabrikası kurulmuştur.
YORUM
Bu dönemde birkaç fabrikanın kurulmuş olması Osmanlı Devleti’nin sanayileştiğini göstermez.
 1838’de denge politikasının önemli bir adımını atmış ve İngiltere ile Balta Limanı Ticaret Söz-leşmesi’ni imzalamıştır.

YORUM
Bu gelişme adından da anımsanacağı üzere Osmanlı ekonomisini baltalamıştır. Osmanlı, İn-giltere’nin açık pazarı ve yarı sömürgesi haline gelmiştir.
UYARI
II. Mahmut, 1833 yılında da Rusya ile Hünkar İs-kelesi Antlaşması’nı imzalayarak boğazlar so-rununun başlamasına da neden olmuştur.
II. Mahmut Devri Islahatları’ndan sonra XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde meydana gelen ıslahatlar sıra-sıyla Tanzimat Fermanı (1839), Islahat Fermanı (1856) ve I. Meşrutiyet’in İlanı (1876) olmuştur. Bu üç önemli ıslahat çok karıştırıldığı için aynı anda karşılaştırmalı olarak öğrenmek daha faydalı olmak-tadır. Ama önce bu üç ıslahatın ortak özelliklerini belirtmekte yarar vardır